«ءار زاماننىڭ ءوز سۇرقىلتايى بار» دەگەندەي كەز كەلگەن قوعامدا زاماناۋي ەركىن، قوعامدىق تالاپ شەڭبەرىنە سىيا، وزىندىك قالىپتاسقان بەينەسى بار جاندار بولادى. ولار جايلى بيىك مىنبەلەردەن جارقىن ماقتاۋلار ايتىلماۋى دا مۇمكىن، ومىردە اتاق پەن داڭق تا كوپ بۇيىرماۋى دا عاجاپ ەمەس... ويتكەنى مۇنداي جاندار اتاقتان دا ادامي سيپاتىنا، رۋحاني بولمىسقا كوپ ءمان بەرەدى. لاۋازىم اڭسامايدى، بەس كۇندىك جالعاندا تيىن ساناپ كۇن كەشپەيدى، مارتتىگىمەن، جىگىتكە ءتان نامىس، اعاعا ءتان قامقور كوڭىلمەن ءومىر سۇرەدى. ءومىرى بۇرالاڭ جولدارعا تولى، جۇمىسقا ءبىر سىزىقپەن بارىپ، سول سىزىقپەن قايتپايدى، اعىسى قاتتى وزەندەي وزىندىك ارناسى بولادى. سونداي جاندار قاتارىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ قازاق ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىنىڭ ۇستازى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت اسىلبەك تاسىموۆ تا بار ەدى، ءبىز بۇگىن ۇستازىمىز تۋرالى ەستەلىكتەردى وتكەن شاقتا باياندايىز...
اسىلبەك تاسىموۆپەن تانىستىعىم وسىدان وتىز ەكى جىل بۇرىن باستالىپتى. سارىاۋىز بالاپاندارشا وقۋعا تۇسكەنگە دەيىن ەشتەڭە ويلاماساق تا، كۇزگى اۋىلشارۋاشىلىق جيىن-تەرىن ناۋقانىنان ورالعاندا جاتاقحاناعا ورنالاسۋ ماشاقاتى بارىن بىلدىك. سول كەزدەگى تالعار اۋدانىنا قاراستى گورنىي گيگانت كولحوزىنىڭ «ۆوستوك» بولىمشەسىندە فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىر توپ ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرى الما جيناپ ورالدى. تاسىموۆ دەگەن فاميليا ماعان جاتاقحانا بەرىلمەگەنىمەن ەسىمدە قالعان ەدى... جاتاقحانا بەرىلۋ ءتارتىبى تۋرالى شالا ۇعىم بارىمىزدە بار، ءبىراق ونى الۋدىڭ ارتىندا ءتۇرلى تالاپتاردىڭ بارىن جانە ول تالاپتارعا ساي كەلۋدىڭ قيىن ەكەنىن سوندا تۇسىندىك...
اسىلبەك تاسىموۆ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ سول كەزدەگى دەكانى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تۇرسىنبەك كاكىشيەۆتىڭ تاربيە بويىنشا ورىنباسارى ەكەن. «جاتاقحانا – ءوز ءۇيىڭ» دەپ تۇراتىن بەس جىل ستۋدەنتتىك عۇمىرىمىزدىڭ باسى 1986 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاۋ السا دا اسىلبەك اعايدىڭ بار بولمىسىن ساباق بەرۋ تىسىلىنەن، ورىس بولىمىندەگى ءبىراز تاجىريبەسىنەن، ستۋدەنتتەرمەن ەل ارالاپ شىققان فيلولوگيانى تەرەڭ ۇعىنۋ ءۇشىن جۇرگىزىلەتىن ديالەكتولوگيا جانە فولكلور سالاسى بويىنشا وقۋ-وندىرىستىك پراكتيكالار مەن كەڭەس ءداۋىرىنىڭ اۋىلشارۋاشىلىق جيىن-تەرىنگە كومەككە ستۋدەنت جاستاردى جۇمىلدىراتىن كۇزگى ناۋقانىنان بىلدىك.
اسىلبەك تاسىموۆ ءبىرىنشى كۋرستا «پۋنكتۋاسيا جانە ورفوەپيا ەرەجەلەرى» دەگەن ارنايى كۋرستان ءدارىس بەردى. ساباقتا بالاپانشا اۋزىمىز اشىلىپ تىنىش تىڭداپ وتىرامىز، اعايدىڭ ورفوەپيا ماسەلەسىنە قاتىستى ادىستەمەلىك ءبىراز قىزىعى ەستە. ءاتى-جونىمىزدى سۇراپ، ستاروستاعا جازعىزعان تىزىمگە سىناي قاراپ، ءوزى ەرىنبەي ورنىمىزدان تۇرعىزىپ، تاعى دا تەگىمىزدى ايتقىزادى. «مۇنىسى نەسى؟» دەپ، تاڭعالامىز، سويتسەك، ورفوەپيا زاڭدىلىعىنا ساي سويلەپ تۇرمىز با، جوق پا دەگەندى ءوز ادىسىمەن تەكسەرگەنى ەكەن. ءوز ماقامىمەن ۇندەستىك زاڭىنا سالا ءبىر سوزىڭقىراپ ايتىپ بەرەتىن دە، ءبىزدىڭ بىرنەشە رەت قايتالاۋىمىزدى سۇرايتىن. ورىسشا جازىلعان تەگىمىزدى پالەنباي جىل سولاي ايتىپ ۇيرەنگەن اۋىز بىردەن اعايدىڭ ماقامىمەن ايتۋعا ىلەسە الماي قالادى. سوندا دا تىرىسامىز، اعايدىڭ مۇنىسىن كەيىن تۇسىندىك، جازۋ ءتىلى مەن ايتىلۋى بولەك دۇنيەلەرگە باسقا قازاق ءمان بەرمەسە دە، فيلولوگ نازارىنان تىس قالماۋى كەرەك ەكەن...
اسىلبەك تاسىموۆ 1939 جىلى ناۋرىزدىڭ 9-ىندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ (قازىرگى تۇركىستان وبلىسى) تۇركىستان اۋدانى قىزىل شارۋا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. باستاۋىشتى ءوز اۋىلىندا وقىپ، ورتا مەكتەپتى تۇركىستان قالاسىندا بىتىرگەن. 1957 جىلى الماتىعا كەلىپ، قازۇۋ-گە فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسۋگە قۇجات تاپسىرىپ، ەمتيحانداردى جاقسى تاپسىرسا دا، كونكۋرستان وتپەيدى. اۋىل جاققا قايتۋدىڭ ورنىنا وسىندا جۇمىس ىستەگەنىن ءجون دەپ شەشىپ، ءبىر جىل قۇرىلىستا ءتۇرلى جۇمىس ىستەيدى. كەلەسى 1958 جىلى قازۇۋ-گە كونكۋرس تاعى ۇلكەن بولارىن سەزىپ، سول كەزدەگى الماتى شەت تىلدەرى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى، قازىرگى ابىلايحان اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك شەتەل تىلدەرى جانە حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «فرانسۋز جانە قازاق ءتىلى» ماماندىعىنا وقۋعا تۇسەدى. 1963 جىلى وسى ماماندىق بويىنشا وقۋدى اياقتاپ، تۇركىستان قالاسىندا فرانسۋز ءتىلى ءمۇعالىمى بولادى. 1964 جىلى الماتىعا قايتا ورالادى، قازاق سوۆەت ەنسيكلوپەدياسىندا عىلىمي رەداكتور بولىپ قىزمەت ىستەيدى. 1971 جىلى قازاق كسر عىلىم اكادەمياسى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا تۇسەدى. 1975 جىلى اكادەميك ءا. قايدار جەتەكشىلىگىمەن «ەدىل بويى قازاقتارىنىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرى» اتتى كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعايدى. ديسسەرتاسيا جازۋ بارىسىندا رەسەيدىڭ استراحان، ۆولگاگراد، ساراتوۆ، قالماق ولكەسىندە تىلدىك زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. 1980 جىلى سول كەزدەگى س.م.كيروۆ اتىنداعى ءقازۇۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە دوسەنتتىك كونكۋرستان وتەدى، بۇرىنعى قازىرگى قازاق ءتىلى، كەيىننەن قازاق فيلولوگياسى، سوڭعى جىلدارداعى وڭتايلاندىرۋ ۇدەرىسى تالاپتارىنا ساي وزگەرتىلگەن قازاق ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىندا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن وقىتۋشىلىق قىزمەت اتقاردى. ا. تاسىموۆ ۇستازدىق قىزمەتكە ادال بولدى، اقتىق دەمى تاۋسىلعانشا ستۋدەنتتەرگە فيلولوگيانىڭ قىر-سىرىنان، ونىڭ ىشىندە ديالەكتولوگيا عىلىمى مەن ورفوەپيا، ورفوگرافيا ماسەلەلەرىنەن ءدارىس بەرۋدى توقتاتپادى.
اسىلبەك تاسىموۆ 200-دەن استام عىلىمي-ادىستەمەلىك ماقالا مەن ونداعان وقۋ قۇرالى، 3 وقۋلىقتىڭ اۆتورى. 2004 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ «ق ر ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قۇرمەتتى قايراتكەرى» دەگەن ماراپاتقا يە بولدى. قازاق ديالەكتولوگياسى، ورفوەپيا، ساۋات ماسەلەسى، سويلەۋ مادەنيەتى جايلى جازعان جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا سويلەگەن بىرنەشە ساعاتتىق ەفيردە سويلەگەن ساتتەرى دە ءتىل جاناشىرى ەكەنىن كورسەتسە كەرەك. قازاق راديوسىندا جىلدار بويى جۇرگىزىلىپ كەلگەن جۋرناليست وڭعار قۇرال ۇلىنىڭ ءتىل تازالىعى جايلى سۇقبات-حابارىنا قاتىسىپ، رەسپۋبليكا حالقىن راديو ارقىلى دۇرىس سويلەۋگە باعىتتاپ كەلگەنى دە بارشاعا ءمالىم. ءوزى تۇراتىن كوشە، ۇيگە جاقىن ايالداماداعى كەلەڭسىزدىكتەر تۋرالى دا مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ ءبىرى «الماتى اقشامى» گازەتىندە قوعامدىق پىكىر تۋدىرا العانىن دا عالامتور بەتتەرىندە ساقتالعان ماقالالاردان كورۋگە بولادى.
ارداقتى ۇستازدىڭ العاشقى كورگەندە ءتۇرى قاتال، سۇستى بوپ كورىنگەنىمەن ساباقتا اراسىندا انەكدوت ايتۋعا دا ۋاقىت تاباتىن ساتتەرى بار ەدى. ءبىرىنشى كۋرستا ارنايى ءپاندى جۇرگىزگەن ساباعىنىڭ بىرىندە ەستىگەن كۇلكىلى قاعىتپا اڭگىمەمىز ەستە، ول قوجاناسىردىڭ بازاردان بالتا تاۋىپ العانى جايلى بولاتىن. «ەي، حالايىق، تەمىر تاۋىپ الدىم، سابى اعاش» دەپ، «تەمىر» ءسوزىن قاتتىراق، ال «اعاش» ءسوزىن اقىرىن ايتاتىن جەرىندە اكتەرلىك شەبەرلىكپەن داۋسىن وزگەرتە ايتقاندا، ساحنادا جۇرگەندەي جانىن سالا ايتاتىن، ستۋدەنتتەر بەرىلىپ تىڭداپ، ەركىن كۇلەتىنبىز. اسەكەڭنىڭ كەز كەلگەن جاعدايدى ءازىل-قالجىڭعا اينالدىرا الاتىن ادەمى كۇلكىلى شىمشىما اڭگىمەلەرى مەن ءبىرقاقپايلارى وتە كوپ.
1987 جىلدىڭ كۇزىندە اعاي باستاپ فيلولوگيا فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرى قوستاناي وبلىسى، كومسومول اۋدانى، «ستانسيوننىي» سوۆحوزىنا كارتوپ جيناۋعا باردىق. ءتورت كۇن پويىزدا ءىش پىسادى، ۆاگوندا جاتا-جاتا ءان سالامىز، «تاسىموۆ اعاي شاحمات وينايتىن قايسىڭ بار دەپ جاتىر»، – دەپ، جوعارى كۋرستىڭ ءبىر جىگىتى كەلىپ تۇر. الدىندا عانا 1-كۋرسقا جاڭا تۇسكەن ءازىمحان ىبىرايىموۆ دەگەن ستۋدەنتتى جەڭىپ العان مەن جۇرەكسىنە «مەن» دەدىم. ۆاگون ارالاپ جەتتىم، اعايدىڭ جانىندا سول كەزدەگى ورىس ءتىلى كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى ەرا كاميليەۆنا دەگەن ايەل جانە ءبىر ەر ادام بار ەكەن، ۇستازداردىڭ ءبىرى بولار، ءقازىر ەسىمدە جوق، ۇشەۋى وتىر ەكەن. جاستىقتىڭ جالاۋى جەلبىرەپ كۋپەسىنە كىرىپ باردىم. مەكتەپتە ەپتەپ ويناپ جۇرگەن شاحماتىما سەنىمىم ازداۋ بولسا دا قورقىپ كورمەگەن ادەتپەن وتىرا قالىپ-اق فيگۋرالارمەن وينادىم، اعاي «وسى قىز نە ويناپ جەتىستىرسىن» دەدى مە ەكەن، قاسىنداعىلارمەن اڭگىمەگە الاڭداپ وتىرىپ، قورعانىسىن اشىق قالدىردى. از ۋاقىتتان سوڭ «شاح» تۇرماق، «مات» قويدىم. ەكى قاسى قۇستىڭ قوس قاناتىنداي تىكىرەيە قاراپ، شوڭ مۇرىنى دەلديىپ، تاڭعالىسىن جاسىرماي، اۋىل-ايماعىمدى، كىمدەر تاربيەلەگەن ەكەنىن، شاحماتتى كىمنەن ۇيرەنگەنىمدى ءبارىن سۇرادى. كەشە عانا «جاتاقحانادان ورىن جوق، الماتى وبلىسى ەكەنسىڭ»،–دەگەن سۇستى تاسىموۆتان ماقتاۋ ەستىگەنگە توبەم كوككە جەتكەندەي بولدىم. قولىما بىرنەشە الما ۇستاتىپ جىبەردى...جەڭىستىڭ ءدامى قانداي ءتاتتى! مەنەن بۇرىن قاسىمداعى كۋرستاس قىزدار ءماز بولعان... قوستانايداعى ءبىر جارىم ايداي ۋاقىتتا اعاي بىزگە قاتالدىعىنان دا اعالىق قامقورلىعىمەن ەستە قالدى. جيىنعا كومەككە كەلگەن وزبەكستاندىق شوپىرلار جىگىتتىك جاساپ، بويجەتكەن قىزدارعا ءتيىسىپ جۇرمەسىن دەدى مە، جاڭبىردا توڭساق، كابيناعا ەكى قىزدان بارىپ جىلىنىپ وتىرۋ تۋرالى شەشىم شىعارعان، مۇنىسى دا ءقازىر ويلاساق، ءجون ەكەن. كەشكە تۇگەندەپ جاتقان ورنىمىزعا كىرەتىن، اعايدىڭ كوزى بايقامايتىن نارسە جوق ەدى...ەرىنبەي ساناپ الاتىن، تاقتاي نار ۇستىندەگى توپ قىز رەنجىسەك تە، ءتارتىپتىڭ اتى – ءتارتىپ، تۇگەندەۋ كەزىندە سىرتتا جۇرمەيتىن بولدىق. قوستاناي ساپارىنان سوڭ اعايدى بۇرىنعىدان دا ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان تاني تۇستىك. كەلگەن سوڭ جاتاقحانا تارتىبىنە جاۋاپتى اسىلبەك تاسىموۆ كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، «اۋرۋ – استان، داۋ – قارىنداستان» دەگەندەي، قىزى كوپ فاكۋلتەت بولعان سوڭ ماۋەلى باقشا جەمىسىنە كوز ساتۋشى دا كوپ، سول كەزدەگى №8 جاتاقحانانى (قازىرگىشە ايتساق، ستۋدەنتتەر ءۇيىن) تەكسەرۋگە اياق استىنان كەلە قالاتىن. ەسىك الدىندا قىزىل جيگۋلي ماركالى كولىك تۇرسا، ۇزىن ءدالىز بوس بولاتىن. كولىك كەتىسىمەن، بولمەلەردەن دومبىرا داۋسى كۇمبىرلەپ، ءبىر جەردەن بىزدەن جوعارى كۋرستا وقيتىن تولەۋبەك «قىزىل بيداي» دەپ اندەتسە، ءدالىزدىڭ ەكىنشى جاعىنان، دوسىمبەك «كەرىم-اۋ، ايداي» دەپ سوزاتىن... اعاي دالىزدە جۇرگەندە ءوشىپ تۇرعان جارىق جانىپ، ابىر-سابىر بوپ جاتقاندا، اعاي كولىگىن جول جاققا قويىپ، قايتا كەلەتىن. قىز بار جەردە قىزىق كوپ... ۇستالىپ قالعاندارمەن تاربيەلىك اڭگىمە جۇرگىزىلەتىن. قىسقى سەسسيا كەزىندە كۋرستاسىم گۇلميرا ن. ەكەۋمىز مەدەۋ مۇز ايدىنىنا باراتىن بولدىق. ءال-فارابي جاققا جولعا شىعىپ، تاكسي ۇستاماق بوپ وتكەن كولىكتەرگە قول كوتەرىپ تۇرمىز، كۇن ايازدى، سۋىق ەدى. ويقاستاپ قىزىل جيگۋلي توقتادى. ارتقى ەسىكتى اشساق، رۋلدە تاسىموۆ اسىلبەك اعاي وتىر... وتىرعىزىپ الدى دا، «بوراندى كۇنى يت پەن بالا قۇتىرادى» دەگەن ماقالدى ايتا وتىرىپ، ءبىراز اقىلىن ايتىپ، كۇن سۋىقتا ول جاقتا جۇرگەنشە ەمتيحانعا دايىندالۋىىز كەرەگىن ەسكەرتىپ، فۋرمانوۆ كوشەسىنە بۇرىلعان جەردەن «ارى قاراي اۆتوبۋسپەن بارىڭدار»، دەپ تاستاپ كەتتى. باسىمىز سالبىراپ جاتاقحاناعا قايتقانبىز... اسىلبەك اعايمەن 1988 جىلى سول كەزدە دوسەنت، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، فولكلورتانۋشى شاكىر ىبىرايەۆ (ءقازىر فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، كوكشەتاۋ مەمەلەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى) باسقارىپ، ءبىزدىڭ كۋرس قازاق ادەبيەتىنەن فولكلورلىق جانە قازاق ءتىل بىلىمىنەن ديالەكتولوگيالىق وقۋ-وندىرىستىك پراكتيكاعا قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانىنا جول تارتتىق. كۋرستاستار بىرنەشە اۋىلعا بولىندىك، ءبىرى قازىرگى ن.ءابدىروۆ اۋىلى، بۇرىنعى «بەيبىتشىلىك» سوۆحوزىنا، ەكىنشىسى «1-ماي» دەپ اتالاتىن سوۆحوز، قازىرگى عارىشكەر، حالىق قاھارمانى توقتار اۋباكىروۆتىڭ اتىنداعى اۋىل،ءۇشىنشىسى سول كەزدە «ۆوستوك» دەپ اتالاتىن ەلدىمەكەن، سوسىن ءبىرسىپىراسى «بەسوبا» دەگەن جەرگە، مەن باستاعان جەتى قىز عارىشكەردىڭ اتىنداعى اۋىلعا بولىندىك. جاستىقتىڭ ءوز جەلى مەن جەلىگى بار كەز، قازىرگىدەي ءموبيلدى بايلانىس جوق زاماندا اعاي ەرىنبەي سول سوۆحوزدار اراسىن كەيدە ەكەۋلەپ شاكىر اعايمەن، كەيدە جالعىز تەكسەرىپ كەلىپ كەتەتىن. «ادەمى قىز ايتقاندا، وتىرىك تە ادەمى» دەپ قادىر اقىن ايتقانداي، كەيدە وتىرىگىمىز ۇيقاسسا، كەيدە كەلىسپەي قالاتىن. اسەكەڭ سەزىمتال، سۇڭعىلا كىسى، جەتى تۇرماق توعىزىنشى سەزىمىن ىسكە قوسسا دا ءبارىن ۇعاتىن، ءبارىن ءبىلىپ قوياتىن... ول جاقتا بولعان وقيعالاردى جازسا، ول ءوز الدىنا ءبىر اڭگىمە. ايتارىم، اعايىمىزدان ول جاقتا دا ۇستازدىق تالاپ پەن قاراپايىمدىلىق، قىز بالالارعا دەگەن ەرەكشە جاناشىرلىقتى بارىنشا سەزدىك. اسىلبەك اعاي شىمىر، مىعىم كۇش يەسى ەدى، مايىسىپ پەداگوگ ەكەنمىن دەپ سيپاقتاپ تۇرمايتىن، كەرەك تۇستا توبەلەسكە دايىن جىگىتتەردى الىپ ۇراتىن، قولدارى سپورتشىعا ءتان شاپشاڭ، ساسقالاقتاۋدى بىلمەيتىن، كەۋدەمسوق جىگىتتەردى قالپاقتاي ۇشىرىپ، تاۋبەسىنە كەلتىرەتىن. سودىر دەگەندەر مۇندايدان سوڭ اعايدى اينالىپ وتەتىن. بۇدان كەيىنگى كۋرستاردىڭ ءبىرى الاكول ماڭايىندا وتكەن ستۋدەنتتەر پراكتيكاسىندا اعاي سول جەرگىلىكتى مەكەندەگى اۋىلدىڭ بۇزاقى بالالارىنىڭ ەڭ سەركەسى دەگەنىن اۆتوبۋس ەسىگىنىڭ الدىنا تۇرىپ العان جەرىنەن قولىنان جۇلقي بۇراپ، لاقتىرا الار كۇشىنىڭ بارىن كورسەتكەنىنە كۋا بولعان دا ادامدار بار. اعاي 2011 جىلى وتكەن ءبىزدىڭ كۋرس تۇلەكتەرىنىڭ قازۇۋ بىتىرگەنىمىزدىڭ 20 جىلدىق كەزدەسۋىنە دە كەلىپ، ەرىنبەي سوڭىنا دەيىن تاۋداعى باس قوسۋعا دا قاتىستى، كوپشىلىگىمىز بالامەن شىققان ەكەنبىز، ولارعا اتالىق باتاسىن بەردى.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فاكۋلتەتارالىق قىسقى وقىتۋشى-پروفەسسورلار قۇرامى اراسىندا وتەتىن ءداستۇرلى وليمپياداعا دا اسەكەڭ بارىن سالىپ قاتىساتىن. جانىنا جانكۇيەر رەتىندە عالىم دوستارىن جيناپ اكەلىپ، جاسىنىڭ ۇلعايعانىنا قاراماستان ۇستەل تەننيسىنەن جارىسقا تۇسەتىن. دوستىققا ادال، قولىنان كەلگەن كومەگىن كەز كەلگەنگە كورسەتۋگە اسىعاتىن، ونىڭ ءتىل تابىسا بىلەتىن قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا تالاي قازاق قالالىق تىركەۋ قيىن زاماندا تىركەۋلى بولىپ، پاتەر كەزەگىنە ىلىنگەن ەدى. عالىمدار ءا. نۇرماعامبەتوۆپەن، ت. قوڭىروۆ، ك. قۇسايىنوۆ سياقتى زامانداستارىمەن قالجىڭى جاراساتىن، عىلىمي جەتەكشىسى اكادەميك ءا. قايدارمەن، بيىل كوكتەمدە عانا ومىردەن وزعان اكادەميك ش. سارىبايەۆپەن ازىلدەرى ءبىر توبە، سىيلاستىقتارى ۇزاعىنان بولعان ەدى.
تاڭەرتەڭ جاياۋ ءجۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان اعاي وزىمەن بىرگە جاياۋ جۇرەتىن سەرىكتەستەر تاۋىپ، جاڭا قونىسى «اقكەنت» ىقشاماۋدانىندا دا تاڭعى سەرۋەندى جالعاستىرىپ وتىرعانىنا مىنا ءبىر جايت كۋا. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت ماماندىعىنىڭ 1-كۋرسىندا وقيتىن ستۋدەنتتەرگە بوكس ونەرى، ونىڭ تاريحى تۋرالى ءدارىس بارىسىندا تۇسىندىرە كەلە بوكس ونەرى بويىنشا العاشقى قازاق باپكەرىن بىلە مە ەكەن دەگەن ويمەن سۇراق قويدىم. ورىس ءبولىمىنىڭ سپورتشى جاستارى ىشىنەن بوكسقا قاتىساتىنى جوق ەكەنىن ءبىلىپ العانمىن. شۆەدوۆ ستانيسلاۆ اتتى ستۋدەنت «مەن بىلەم» دەگەندەي، ورنىنان قوزعالدى. مەنىڭ ءوزىم ەندى ءبىلىپ جاتىرمىن، بۇل نە ءبىلسىن دەگەندەي، سەنىمسىزدىكپەن جاۋابىن تىڭدايىن دەدىم. س. شۆەدوۆ الماتىنىڭ باتىسىندا جاڭا سالىنعان ىقشاماۋدان «اقكەنتتە» شوقىر بولتەك ۇلى اتىنداعى كوشە بارىن، ول ادامنىڭ قازاق بوكسشىلارىن دايىنداۋدا ءوز ۇلەسى بارىن ايتتى. بۇل مالىمەتتى قايدان بىلەتىنىن سۇرادىم. «مەن ءاتى-جونىن بىلمەيمىن، ءبىر ۇلكەن كىسى بار، ەستۋىمشە، ول وسى ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتۋشى، سول «اقكەنتتە» تۇرادى، تاڭەرتەڭ شالدارمەن بىرگە جاياۋ جۇرەدى، ءبىر توپ جاستار جۇگىرەمىز، سول كىسى بىردە دەمالىپ وتىرعانىمىزدا: « مىنا كوشە كىمنىڭ اتىندا، شوقىر بولتەك ۇلى دەگەندى بىلەسىڭدەر مە؟» – دەدى، ءبىز «جوق» دەستىك. «سوندا ول وسى ش. بولتەك ۇلىنىڭ بوكسشى ەكەنىن، چەمپيون ەكەنىن، بوكس ۇيىرمەسىن اشقان جاتتىقتىرۋشى ەكەنىن ايتتى»، – دەدى. كەيىننەن اعايمەن ۇزىلىستەردىڭ بىرىندە كافەدرادا قازاق سپورتى جايلى، ونىڭ ىشىندە، بوكس تۋرالى ءسوز باستالىپ، شوقىر بولتەك ۇلى تۋرالى ەستەلىك ايتتى، سول كەزدە وسى س. شۆەدوۆتىڭ ايتقانى ەسكە ءتۇستى، اعايدان سۇراعانىمدا جاستارعا ول جايلى مالىمەت بەرۋدەن جالىقپايتىنىن ءبىلدىم. ستۋدەنتىمە جولىققان قاريا وسى اسىلبەك تاسىموۆ ەكەنىن ۇقتىم. سپورت تاقىرىبىندا ەستىگەندەرىم سانامدا ءالى سايراپ تۇر، كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن نەبىر جايتتاردى ءبىلىپ، سپورتشىلارعا دا ءتىل ۇيرەتۋ ماقساتىندا وقۋ قۇرالىن جازۋعا تاپتىرماس قۇندى مالىمەتتەر الدىم. اعايىندى بوكسشىلار ماحمۇد، مۇحتار، راشيد، ەرىك وماروۆتار تۋرالى ەستىگەنىمدى اعاي ءوز ەستەلىكتەرىمەن تولىقتىردى. سپورتتىڭ بوكس تۇرىمەن شۇعىلدانعانىن بۇرىننان دا ەستىگەنمىن، بۇل جولى ونىڭ جاتتىقتىرۋشىلارى جايلى، اتاقتى بوكسشى، تالاي سپورت شەبەرىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى جاندوس كوكىموۆپەن بىرگە جاتتىققانىن دا ءبىلدىم.
ورىس اۋديتورياسىنا ساباق بەرۋدە دە اعايدىڭ ءوز قولتاڭباسى بار. 1990 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا اعايدىڭ قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ ورىس توبىندا جۇرگىزگەن ساباعىنا ءبىتىرۋشى ستۋدەنت رەتىندە تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا قاتىستىم. قازىرگى بىلىكتى زاڭگەردىڭ ءبىرازى كەڭەس زامانى بولسا كۇشى بار 1989 جىلعى تىلدەر تۋرالى زاڭعا سايكەس سول جىلدارى اسەكەڭنىڭ الدىندا ساسقالاقتاپ قازاقشا ءتىل سىندىرعاندار قاتارىندا بولدى، ولاردىڭ ءبىرسىپىراسى قازىرگە دەيىن اعايدى قۇرمەتپەن ەسكە الادى. ورىنسىز تالاپ قويمايتىن، سىيلاسقاننىڭ ق ۇلى بولا الاتىن، پەندەلىك ۇساق مىنەزدەن اۋلاق تۇراتىن ۇستاز-وقىتۋشىلىق قىزمەتتىڭ بارلىق تۇسىندا دا ابىرويلى بولا ءبىلدى. «سەنىڭ ورىسشاڭ ءتاۋىر ەكەن، كافەدرا اشىلسا، سوندا وقىتۋشى بولىپ قالساڭ قايتەدى، اسپيرانتۋراعا ءتۇس»،- دەگەندى ايتىپ، وقىتۋشى بولۋدان قاشپاۋىمدى ەسكەرتەتىپ، مەن جايلى مارقۇم پروفەسسور، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ورىس بولىمىنە ارنالعان قازاق ءتىلى كافەدراسىنىڭ ىرگەسىن قالاۋشى تالعات سايرامبايەۆقا قۇلاققاعىس جاساعانىن دا كەيىن، مۇندا ءبىلدىم...
كافەدرا تەوريالىق ءبىلىم بەرەتىن ىرگەلى پاندەرمەن قاتار رەسپۋبليكا بويىنشا قازاق ءتىل بىلىمىنەن ديسسەرتاسيالىق عىلىمي كەڭەسى بار ۇلكەن ۇجىم بولعاندىقتان، كوپتەگەن ديسسەرتاسيالاردىڭ تالقىلاۋى وتەتىن. دوكتورلىق ديسسەرتاسيالاردان دا كانديداتتىق ديسسەرتاسيالار تالقىلاۋى قىزىق وتەتىن، مۇندايدا اعاي قالجىڭداپ وتىرىپ، ەشكىمنىڭ نامىسىنا، ارىنا تيەر تىرلىك جاساماي، ازىلمەن عانا كەمشىلىگىن ايتىپ، پىكىر بىلدىرەتىن. «ارتىنان شاي-پاي ءىشىپ وتىرىپ، بەيرەسمي تاعى ايتام عوي»، –دەيتىن... «شاي-پاي» ءسوزى ۇناپ، جاستار جاعى تالقىلاۋدىڭ تەز اياقتالۋىن كۇتكەندەي، جىمىڭ ەتە ءتۇسۋشى ەدىك... زەرتتەۋ جۇمىسىنا سىن ايتۋ دەگەن وسى ەكەن دەپ تاپىراقتاپ كەتپەي، ناقتى جانە نەگىزگى ويىن قىسقا تۇجىرىمدايتىن. التىن ۋاقىتتى ىسىراپ ەتپەۋدىڭ دە شەبەرى ەكەن عوي!
كافەدرامىز بولەك كەزدە مەملەكەتتىك ءتىل كافەدراسى جاعىندا جاڭا وقىتۋشى كەلىنشەك جۇمىسقا تۇرسا، دالىزدەن مەنى كورسە، كەلگەن وقىتۋشىنىڭ كۇيەۋى بار-جوعىن سۇرايتىن. وسى جاعى سىزگە نەمەنەگە كەرەك دەگەندەي بوپ، قاشقاقتاسام: «قانداي بولسا دا جاس ايەلدىڭ ەرى بولعانى جاقسى، ەركەگى جوق ايەل –نوقتاسى جوق مال سياقتى، باس يەسىز كەتەدى»، – دەيتىن. ەلدىڭ كۇيەۋىن تۇگەندەپ وسى كىسى دە دەيتىنبىز... كوپشىلىك اسەكەڭنىڭ بۇل مىنەزىن تۇسىنبەيتىن. بايقاساق، قىز بالانىڭ تۇرمىسىنىڭ ءساتتى، ءتۇتىنىنىڭ ءتۇزۋ شىققانىنا ءمان بەرەدى ەكەن عوي.
جينالىستاردا بولا الماسا نەندەي جاڭالىق بولعانىن سۇراپ، ايىنا ەكى-ۇش رەت تەلەفونىما حابارلاساتىن. كەيدە جۇمىس جايىن سۇراپ، كەيدە جيناققا شىعار عىلىمي ماقالاسىنىڭ سوڭىنا تىركەر تۇيىندەمەنى ورىسشا اۋدارۋىمدى ءوتىنىپ، تەلەفون سوعاتىن دا، اياق جاعىن ەستىگەن جاڭا انەكدوتىمەن اياقتاپ، كۇلدىرتەتىن. بىلتىرعى جاز باسىندا دا ادەتتەگىدەي تەلەفونىم شىرىلدادى، اسىعىس ەدىم، «تاسىموۆ» دەپ اتى شىعىپ تۇر، امالسىز الدىم. اماندىق –ساۋلىق سۇراستىق، داۋسى باسەڭ شىقتى. جۇمىستا نە جاڭالىق بارىن سۇرادى، قىسقاشا ايتىپ، ءدال سىزگە قاتىستى جاڭالىق جوق دەگەندى ۇقتىردىم. ءوزىم اسىعىپ تۇرعاندا قىرشاڭقىلاۋ انەكدوتتىڭ ءبىرىن ايتىپ تۇرا ما دەپ تۇرعانىمدا: «وۋ، ايگۇل، قارتايعان ادامدارعا حابارلاسىپ، اماندىق سۇراسىپ قويساڭدارشى، بىزگە تەك داۋىستارىڭدى ەستىسەك تە كۇش قوي»، –دەدى... بۇل مەنىڭ اياۋلى دا ارداقتى، سەرىلىگى ادالدىعىنا سەرىك بولعان، قىزىل تۇسكە قۇمار ۇستازىم، ارىپتەسىم، عالىم اسىلبەك تاسىموۆپەن تەلەفونداعى بولسا دا سوڭعى سۇقباتىم ەكەنىن قايدان ءبىلىپپىن...ءبىر كەم دۇنيە...
اسىلبەك تاسىموۆ تۋرالى ايتار ەستەلىك وتە كوپ، بۇل تەك ءبىر كەزدەگى ستۋدەنتتىڭ كەيىنگى ارىپتەستىڭ كوزقاراسىمەن جازىلعان ەستەلىك-ەسسە عانا، عالىمدىعىن، جازعان وقۋ قۇرالدارىنىڭ سىنىن، ساپاسىن، عىلىمي تىلمەن تالدامادىم، اعايدىڭ زامانداستارى ايتار اڭگىمەلەردى قوسپادىم. اعايدىڭ بۇل ومىردەن وتكەنىنە دە بيىل ءبىر جىل تولدى. اسەكەڭنىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاعى مەن جان جارى رايسا اپايعا، قىزى الماعا جانە جالپى جاماعاتقا ۇستازىمىز بەن ارىپتەسىمىزدىڭ جارقىن بەينەسى ماڭگى جادىمىزدا ەكەنىن ايتقىمىز كەلەدى. اسەكەڭنىڭ ۇتىمدى ءازىل-قالجىڭدارى، جىگىتتىك اڭگىمەلەرى ەسىمىزدە، ونىڭ جان دۇنيەسى الىستاعان سايىن بيىك بوپ كورىنەتىن تاۋداي سانامىزدا جاڭعىرىپ، كافەدرامىزدا اعايدىڭ وزىندىك ورنىنىڭ ويسىراپ قالعانىن جەتكىزدىك.
اياۋلى ۇستاز، عالىم اسىلبەك تاسىموۆتىڭ ەسىمى مەن جارقىن بەينەسى قازاق ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىمەن بىرگە جاساي بەرەدى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتى قازاق ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى شىنىبەكوۆا ايگۇل
